قىتاي مۇناي سالاسىنداعى ۇلەسىن كوبەيتتى

استانا. قازاقپارات - ت م د ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىندا قىتايدىڭ ينۆەستيتسيالىق ىقپالى ءوسىپ كەلەدى. كەيبىر ساراپشىلار مۇنى زاڭدى پروتسەس ساناسا، ەندى بىرەۋلەرى قاۋىپتى تەندەنتسياعا بالايدى.

ا ق ش- تىڭ Heritage Foundation ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، سوڭعى سەگىز جىلدا قىتاي شەتەلدىك جوبالارعا 688 ميلليارد ينۆەستيتسيا سالعان.

ونىڭ جارتىسى ەنەرگەتيكا سالاسىنا قۇيىلعان. قازاقستان مۇنايىنىڭ 20 پايىزى قىتايعا ەكسپورتتالادى. بۇل ەلدىڭ قازاقستانعا قۇيعان ينۆەستيتسياسى 15 ميلليارد دوللاردان اسقان.

مۇناي ينۆەستيتسياسى

قىتاي ءۇشىن مامىر ايى - ەنەرگيا رەسۋرستارىن ساتىپ الۋ جونىندە بەكىتىلگەن كەلىسىم-شارتتارعا تولى بولدى. مامىردىڭ اياعىندا شانحايدا وتكەن ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارى كەڭەسى (ا و س ش ك) سامميتىندە قىتاي بىرنەشە ءىرى كەلىسىمگە قول قويدى.

اشعابات پەن بەيجىڭ وزبەكستان، تاجىكستان جانە قىرعىزستان تەرريتورياسى ارقىلى تۇركىمەنستاننان قىتايعا گاز قۇبىرىنىڭ ءتورتىنشى جەلىسىن تارتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قوي قويدى. 2016-جىلعا قاراي تۇركىمەن گازىن ساتىپ الۋدى 40 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن، ال 2021-جىلعا قاراي 65 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانعان.

 

 تۇركىمەنستان-قىتاي گاز قۇبىرىنىڭ قازاقستانداعى بولىگى.

رەسەيدىڭ «گازپرومى» مەن قىتايدىڭ CNPC كومپانياسى اراسىنداعى رەسەي گازىن قىتايعا ەكسپورتتاۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر اياقتالىپ، اقىرى كەلىسىم-شارتقا شانحايدا قول قويىلدى. كەلىسىمنىڭ ەگجەي-تەگجەيى جاريالانباعانىمەن، 30 جىلعا بەكىتىلگەن شارتتىڭ جالپى قۇنى 400 ميلليارد دوللار ەكەنى بەلگىلى.

ا و س ش ك سامميتى قارساڭىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قىتاي باسشىسى شي جينپينمەن كەزدەسۋى كەزىندە قىتاي شىمكەنت مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا ءبىر ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا قۇيۋعا ۋادە ەتتى. ەكى ەل باسشىسىنىڭ كەزدەسۋى كەزىندە قازاقستان دامۋ بانكى مەن قىتايدىڭ مەملەكەتتىك دامۋ بانكى اراسىندا نەسيە جەلىسىن اشۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى.

كورشىلەر مەن ىنتىماقتاستىق

قازاقستاندا جۇرت اراسىندا «قىتاي ينۆەستيتسياسى ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن» دەگەن پىكىر تاراعان. قىتايدان تونەتىن قاۋىپ تۋرالى كەيبىر جەرگىلىكتى ساراپشىلار دا ايتىپ ءجۇر. كەيبىر ساراپشىلار قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ەكسپانسياسى قاۋپىن دەموگرافيالىق فاكتورمەن ءجيى بايلانىستىرادى.

- قازاقستاندىق كومپانيالار ينۆەستيتسيا الىپ، ال قىتاي كومپانيالارى پايدا كوردى. قىتاي ەلىنىڭ دەموگرافيالىق ەكسپانسياسىمەن بايلانىستى كۇشەيىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالىق ىقپالى سالدارىنان قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن، - دەيدى الماتىلىق ەكونوميست مارات ءابدىراحمانوۆ.

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ (وڭ جاقتا) پەن قىتاي باسشىسى شي جينپين. استانا، 6-قىركۇيەك 2013-جىل.

قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى رۋسلان ءىزىموۆ «قىتاي ورتالىق ازيادا، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا ەكسپانسيالىق ساياسات ۇستانىپ وتىر» دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيدى. ول ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا «قىتاي باسشىلىعىنىڭ ايماقتاعى ىقپالىن كەڭەيتۋگە دەگەن ۇمتىلىسىندا ەشقانداي ارام پيعىل جوق» دەيدى.

ءىزىموۆ بەيجىڭنىڭ كاسپي جاعالاۋى مۇناي جوبالارىنداعى ۇلەسىن ارتتىرۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى دامۋىمەن بايلانىستىرادى.

- وتكەن جىلدىڭ اياعىندا قىتاي قاشاعان جوباسىنا ءىس جۇزىندە كىردى. مەنىڭشە، بۇل - وبەكتيۆتى پروتسەس. شىنىن ايتقاندا، سەنىمدى ءارى تولەم قابىلەتى مىقتى سەرىكتەرىمىزدىڭ بولعانىنا ءوزىمىز دە مۇددەلىمىز. قازاقستاننىڭ مىندەتى - قىتايدىڭ جولىنا توسقاۋىل قويۋ نەمەسە شەكتەۋ ەمەس، ىنتىماقتاستىق پروتسەسىن مۇقيات باقىلاۋدا ۇستاۋ، - دەيدى ساراپشى.

قىتاي - قازاقستاننىڭ اسا ءىرى ەكونوميكالىق ارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى عانا ەمەس. استانا مەن بەيجىڭ اراسىندا بەكىتىلگەن اسكەري-ساياسي سيپاتتاعى كەلىسىمدەر دە بار.

(ماقالانى ازىرلەۋگە ماقپال مۇقان قىزى قاتىستى)
دەريا اتابايەۆ
«ازاتتىق»