تىلەنشى - اڭگىمە
ول وڭ اياعىنىڭ ءۇشى جەرگە تيمەي، تىزەسى بۇگىلگەن قالپىندا بالداققا سۇيەنىپ، ءالى ءتۇتىن مەن گازعا قۇمىعا قويماعان مامىردىڭ مامىق اۋاسىن سىمىرە جۇتىپ ءسال تۇردى دا، كەنەت تۇساۋلى اتشا قارعىلاقتاي جونەلدى. باراتىن جەرى ايالداما-دان الىس ەمەستى. ۇيرەنشىكتى ىزىمەن شوقاڭداپ كەلدى دە، ءتورت كوشەنىن تۇيىلىسىندەگى جەراستى جولىنا ءتۇستى.
كۇنى بويى جاياۋ جۇرگىنشىلەر دامىلسىز اعىلىپ جاتاتىن جەراستى جولىندا بىرنەشە دۇڭگىرشەك-دۇكەندەر بار. اياق كيىمدەر جوندەيتىن ەتىكشى، ەسكى فوتولاردى جاڭعىرتىپ، راماعا سالىپ بەرەتىن سۋرەتشى، گازەت-جۋرنال، كىتاپ، تاعى باسقا ۇساق-تۇيەك ساتاتىن جايمالار... ايداربەك بالداعىن تىقىلداتىپ تۇستارىنان وتكەندە، جاڭاعى «كورشىلەرى» باس يزەپ، ەندى بىرەۋلەرى قولدارىن بۇلعاپ، سالەمدەسۋ ىرىمىن جاسادى. ءبىراق ول ەشقايسىسىنا ايالداعان جوق، سالقىن سىز ءبىلىنىپ تۇراتىن الاكولەڭكە ءدالىزدىڭ بوس تۇرعان بۇرىشىنا قاراي بەت الدى. كۇندەلىكتى ءوز ورنىنا كەلگەن سوڭ، دۋالعا سۇيەنىپ تۇرىپ، يىعىنداعى جول قاپشىعى مەن گارمونىن اسىقپاي جەرگە ءتۇسىردى. قاپشىقتىڭ ىشىندە بۇكتەمەلى ورىندىق بارتۇعىن. بالداعىن قابىرعاعا سۇيەپ قويدى دا، سول ورىندىققا جايعاستى.
از-كەم ايالداپ، ەنتىگىن باستى. الاقانىن اشىپ-جۇمىپ، بالداق تۇتقاسىندا قارىسىپ قالعان ساۋساقتارىن يكەمگە كەلتىردى. تاڭەرتەڭگى مەزگىلدە ادام اياعى سيرەك. تەك، بەتون توبەنىڭ ۇستىندە ەرسىلى-قارسىىلى اعىلعان ماشينالاردىڭ عانا ءدۇبىرى ەستىلەدى. ول وسى قالپىندا بىرنەشە مينۋت قيمىلسىز وتىردى دا: «قوي، جۇمىسقا كىرىسەيىك» دەدى وزىنە-ءوزى دەم بەرىپ. «جۇمىسى» بالەندەي كۇردەلى ەمەستى. قاپشىقتان العان الدەبىر گازەتتى الدىنا جايدى دا، شەت-شەتى مىجىرايعان ەسكى قالپاعىن سونىڭ ۇستىنە قويدى. وسىدان كەيىن عانا قاسىنداعى قوراپقا قول سوزعان. شۇبەرەگى سەتىنەپ، سىرى كوشە باستاعان ەسكى قوراپتىڭ ىشىندە ءالى ءوڭى تۇسە قويماعان قوڭىرالا گارمون بار-تۇعىن. سونى اسا ءبىر كيەلى زاتتى ۇستاعانداي ايالاي كوتەرىپ، تىزەسىنە قوندىردى. اسپا باۋلارىن يىعىنا ءىلىپ، كانىگى ساۋساقتار نەشە الۋان ءۇن شىعارعان گارمون تىلدەرىن ءبىر سىدىرتىپ وتتى.
بۇگىن نەدەن باستاسا ەكەن؟ ايداربەكتىڭ رەپەرتۋارىندا قازاقشا، ورىسشا، تاتارشاسى ارالاس جۇزدەن استام اۋەن بار. ءبىراق ولاردى ءبىر شەتىنەن تارتا جونەلمەيدى، كادىمگى كونسەرتكە شىققان ادامداي ىرىكتەپ، تالعاپ ورىندايدى. ءبىر جاعى ءوزىنىڭ كوڭىل-كۇيىنە دە بايلانىستى، كەيدە دۋماندى، سالتاناتتى، سۇلۋ سازدار شالقىسا، ەندى بىردە كىلەڭ ءبىر سىڭسىعان مۇڭلى اۋەندەر كەزەك الادى. ول كەيىنگى كەزدە قالا حالقىنىڭ قۇرامىن - ۇلتىن، جاس مولشەرىن دە ەسكەرەتىن بولعان. ماسەلەن، جۇرتتىڭ بارىنە ورتاق «كاتيۋشانى» قۇيقىلجىتقان كەزدە بىردە-ءبىر مايدانگەر بۇرىلماي كەتكەن ەمەس. تاياۋدا وتكەن 9-مامىر مەرەكەسىندە كۇنى بويى وسى «كاتيۋشا» باستاتقان مايدان اۋەندەرىن تارتتى-اۋ! ادامداردىڭ پەيىلى كەڭيتىن.
مەيرام كۇندەرىندە ءتۇسىم دە مول بولادى... مىنە، قازىردە مي تابلو-سىندا: «ماحاببات ۆالسى»، «قۇستار-قۇستار»، «دۋناي تولقىندارى»، «ماسكەۋ تۇبىندەگى كەشتەر»، «عاليا بونۋ» سەكىلدى بىرنەشە جازۋ جارق-جۇرق كورىنىس بەرگەن. ءبىراق ءدال وسى ساتتە باسقىشتان ءتۇسىپ كەلە جاتكان ءبىر توپ جاستاردى كوزى شالىپ قالدى دا، «اق بانتيكتى» سىزىلتا جونەلدى.
بۇگىن دە قارقىنى جامان ەمەس. ارى-بەرى وتكەندەر مۇنىڭ قالپاعىنا بەس تەڭگە، ون تەڭگەدەن اقشا تاستاپ جاتىر. ءىشىنارا جيىرما تەڭگەلىكتەر دە ۇشىراسادى. ادامدار دا ءار قيلى: كەيبىرەۋى ءبىر مىندەتتەن قۇتىلعىسى كەلگەندەي ساداقاسىن تاستاي سالا، اسىعىس وتە بەرسە، ەندى بىرەۋلەرى گارمون ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ، ءبىراز بايىر-قالايدى. قاسىنداعى كىتاپ جايماسىنا، كيوسكىلەرگە ۇڭىلگەن بولىپ، اسىقپاي تىڭدايتىڭدار دا بار... قايىرشىدان «سداچا» سۇراۋ ۇيات، تاعى بىرەۋلەرى قالتاسىنان ۇساق اقشا تاپپاي، كەسەگىن بەرۋگە قيماي، سيپالانىپ اۋرەگە تۇسەدى. ارينە، ايداربەك ەشكىمگە دە كىنا تاقپايدى. بۇل كۇندە ادامداردىڭ اسىپ-تاسىپ تۇرماعانىن، تىرشىلىك دەڭگەيىنىڭ دە اركەلكى ەكەنىن تۇسىنەدى. بىرەۋ باي، بىرەۋ كەدەي. قايىرشىنىڭ انتيپودى - قالتالى بايلار عوي. ءبىراق بايلار مىنا جەراستى جولىنا ءومىرى تۇسپەيدى. ولار، انە، بەتون توبەنىڭ ۇستىندەگى اسفالت كوشەدە ماشينامەن زۋلاتىپ بارادى.
ايداربەك العاشقى كەزدە ءوزىنىڭ وسى كاسىبىنە قاتتى نامىستانىپ، بەتىمەن جەر باسقانداي بولۋشى ەدى. كەيىن بۇعان دا ەتى ءولىپ، ۇيرەنىپ كەتتى: «مەن كورىنگەنگە كوز ساتىپ، الاقان جايعان قايىرشى ەمەسپىن عوي. ونەرىن ساتىپ كۇن كورگەن تىلەنشىمىن» دەپ وزىنشە ءبىر ءباتۋا تاۋىپ العان. ونەرگە اقى تولەيتىن بولعان سوڭ سەن ساحناعا شىعىپ سايرايسىڭ با، الدە وسىلاي جەر استى جولدارىڭا وتىراسڭبا، ءبارىبىر ەمەس پە؟! ايىرماسى - كونسەرت زالدارىندا بيلەت باعاسى ءسال قىمباتتاۋ، مۇندا سۋ تەگىن ارزان. ءتىپتى، ەشتەڭە تولەمەي-اق تىڭداۋعا بولادى. فيلارمونيادا ارنايى جارنامالار جاپسىرىلىپ، بيلەت ارنايى كاسسادا ساتىلسا، مۇنىڭ كاسساسى -الدىندا جاتقان قالپاق. ال تىڭداۋشىنىڭ سانى جاعىنان، بۇل كسى كەلگەن تەاتردى ون ەسە وراپ الۋى مۇمكىن.
ءبىر كۇن بەتىن، ءبىر كۇن سىرتىن بەرگەن تۇرلاۋسىز دۇنيە دەى وسى. ءوز زامانىندا «سەڭگىرتاۋدىڭ سەرىسى» اتانعان ايداربەك سەرى، ەندىگى وتىرىسى مىناۋ! «مادەنيەت ءۇيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى» سىندى اجەپتاۋىر ءمانسابى بار-تۇعىن. قول استىندا اۆتوكلۋب، كينوشى ، كىتاپحاناشى، كۇزەتشى دەگەن سياقتى الدەنەشە ادام ىستەيتىن اۋداندا كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسى بولدى. سولار سەنبى باس قوسىپ، كوپشىلىككە كونسەرت قويىپ جاتاتىن. ول كسى سەڭگىرتاۋدىڭ شۋ دۋمانى ايداربەكسىز وتكەن بە؟! قاشان كورى تويدىڭ تورىندە گارمونىن قۇلاشتاي تارتىپ وتىرعانى... قازىر ويلاساڭ، سونىڭ ءبارى كورگەن ءتۇس سياقتى.
نە عاجاپ، اينالاسى ءتورت-بەس جىلدىڭ ىشىندە سول سەرۋەندى سەڭگىرتاۋدىڭ تۋتالاقايى شىقتى عوي. ەڭ الدىمەن اۋداننىڭ بەلسەندىلەرى ايداربەك تۇسىنە بەرمەيتىن نەشە الۋان سىلتاۋ تاۋىپ، ورتاداعى مالدى قۇرتتى. مال كەتكەن سوڭ، حالىقتان حال كەتتى. ۇيىسىپ وتىرعان ۇجىمدار تاراتىلىپ، قالىڭ ەل ساۋدىراپ بوس قالدى. ارادا تاعى بىرەر جىل وتكەندە، سەڭگىرتاۋ ءوز الدىنا اۋدان بولۋدان قالىپ، كورشى اۋداننىڭ كوشىنە تىركەلگەن. سول-اق مۇڭ ەكەن، كاسىپسىز، يەسىز قالعان جۇرت كۇنكورىس قامىمەن جان-جاققا بىتىراي باستادى. «ورازا، ناماز - توقتىقتا»، مۇندايدا سەنىن ءانىڭ مەن كۇيىڭ، «مادەنيەت ءۇيىڭ» كىمگە كەرەك؟ ەسىگىنە قارا قۇلىپ سالىنعان كۇيى قاڭىراپ قالا بەردى.
جۇمىسسىز قالعان ايداربەك العاشقى بىرەر جىلدا اركىمنىڭ تويىن باسقارىپ، گارمون تارتىپ كۇن كورگەن. ءبىراق توي دا كۇندە بولا بەرمەيدى. بولا قالعان كۇندە دە قالتاسى جۇقا اعايىن اقى تولەپ جارىتپايدى. توي داستارقانىنىڭ ءبىر شەتىندە وتىرىپ، ءىشىپ-جەگەنىڭدى عانا اۋجال تۇتاسىڭ. ونىڭ ۇستىنە كەيىنگى كەزدە گارموننىڭ دا قادىرى كەتە باستادى عوي. قازىرگى جاستار گارموننان گورى تاسپاعا جازىلعان جىن ويناق مۋزىكاعا سەلكىدەپ بيلەگەندى ۇناتادى. كەيىن كەلە ايداربەكتى ەشكىم ىزدەمەيتىن بولدى. ءبىرءتاۋىرى، مۇنىڭ بۇلاي ەشكىمگە قاجەتسىز بولىپ، دالادا قالعان كەزىن قايشا مارقۇم كورگەن جوق. ايەلى وسىدان بىرەر جىل بۇرىن قايتىس بولعان. سەمەيدىڭ پوليگونگا جاقىن اۋداندارىندا وسىنداي ءبىر مۇعاللاق ءولىم بار. ادامدار اۋىرماي-سىرقاماي، ساپ-ساۋ وتىرىپ-اق قىلجىڭ ەتە قالا-دى. قايشا دا ءسويتتى. كەشكى اس ۇستىندە سويلەسىپ وتىرىپ، قۇلاپ ءتۇستى.
سونىمەن ايداربەك ءبىر ۇيدە ون ءۇش جاسار قىزى ايگۇل ەكەۋى عانا قالعان. ۇلكەن ۇلى ايقىن الماتىدا وقىپ ءجۇر. قۇداي-اۋ، سونى وقۋعا تۇسەدى دەپ كىم ويلاعان؟! وتكەن جىلى ءوز تالابىمەن جۇلقىنىپ كەتىپ ەدى، ەمتيحاندا ءتاپ-ءتاۋىر باعا الىپ، تەمىرجول يىستيتۋتىنا ءتۇسىپ كەتىپتى. ءبىراق سول جالعىز ۇلدىڭ توبەسىن كورۋىگە دە زار بولدى-اۋ! بۇرىنعىداي ەمەس، جول اقىسى ۋداي قىمبات. ارى-بەرى جۇرە بەرۋدى ەكى جاقتڭ دا قالتاسى كوتەرمەيدى... سودان ايداربەك ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ كەلدى دە: «مەنىڭ وسى ءجۇرىسىمنىڭ ءمانى نە؟ - دەگەن ءبىر كۇنى وزىنە-ءوزى سۇراق قويىپ. - «جاقسى ءيت جەمتىمتىگىن كورسەتپەيدى» دەۋشى ەدى. ولسەم دە، سەڭگىرتاۋدان الىسقا بارىپ ولمەيمىن بە؟ تىم قۇرىسا الماتىعا جەتىپ، ەكى بالامدى ءبىر جەردەن كورىپ جۇرەيىندە...»
وسى ويعا بەكىگەن ايداربەك قولدا قالعان جالعىز سيىرىن ساتىپ، ازىن-اۋلاق اقشا قۇراستىرىپ الدى دا، بىلتىر جازدا الماتىعا تارتىپ وتىردى. كيىم-كەشەگىن ءبىر شامادانعا سالىپ، ايگۇلىن جەتەكتەپ، قارا گارمونىن ارقالاپ العان. ونەرىم باردا جەردە قالماسپىن، ۇلكەن قالادان جەڭىل-جەلپى ءبىر جۇمىس تابىلار دەگەن دامەسى دە جوق ەمەس. ءبىراق «ۇيدەگى ويدى، بازارداعى نارىق بۇزادى» دەگەندەي، ول ءۇمىتى اقتالمادى عوي. وسىندا كەلگەن سوڭ الماتىنى ءتاۋىر-اق شارلادى. بارماعان جەرى، قاقپاعان ەسىگى جوق. ءوزى سىرتتاي جاقسى بىلەتىن ونەر وردالارىن تۇگەل دەرلىك ارالاپ شىقتى. ەش جەردە ورىن جوق. سويتسە، بۇلاردىڭ ءوزى دە شتاتتارىن ىقشامداپ، قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ زورعا وتىرعان كورىنەدى. قايدا بارسا دا سىركەسى سۋ كوتەرمەيتىن ادامدار:
- جىگىتىم، دامەڭ ءتىپتى زور ەكەن! - دەدى فيلارمونيا ديرەكتورى بار اشۋىن بۇدان العىسى كەلگەندەي. - اۋىلدان كەلگەن سەن سياقتى «زاۆكلۋب» تۇگىل، وسىنداعى اتاعى بار ارتيستەردىڭ وزىنە ورىن تاپپاي وتىرمىز.
وسىدان كەيىن-اق ايداربەكتىڭ اردا كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلعان. مادەني مەكەمەلەر بىلاي تۇرسىن، جاي قارا جۇمىستىڭ دا رەتى كەلەر ەمەس. شەتتەن كەلگەن بۇل تۇگىل، الماتىنىڭ تەپسە تەمىر ۇزەتىن، ون ساۋساعىنان ونەر تامعان ءوز ازاماتتارى جۇمىس تاپپاي جوسىپ ءجۇر... ايداربەكتىڭ بار بىتىرگەنى - ايگۇلدى وسىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتقا ورنالاستىردى. ايقىن - ينستيتۋتتىڭ جاتاقحاناسىندا. ءتاۋىر وقيتىندار قاتارىندا ازىن-اۋلاق ستيپەنديا الا-دى ەكەن، ءبىراق ونىسى كۇندەلىكتى تاماعىنا دا جەتپەيتىن كورىنەدى.
ايداربەكتىڭ ءوزى قالا سىرتىنداعى ءبىر تانىسىنىڭ ەسكى لاشىعىن جاماپ-جاسقاپ، سوندا تۇرىپ جاتقان-دى. ءسويتىپ جۇرگەندە كۇز ءوتىپ، قىس ءتۇستى. قۇداۋاندا، «جۇت جەتى اعايىندى» دەگەن راس ەكەن. الماتىعا العاشقى قار جاۋعان كۇنى، شەت جاقتاعى ءبىر كەڭسەگە كۇزەتشى كەرەك دەگەن سوڭ، سونىڭ ءجايىن بىلەيىن دەپ اسىعىس جولعا شىققاندى. ءبىر كوشەدەن وتە بەرگەندە اياعى تايىپ كەتىپ، شوڭقيدى دا قالدى. باقىتىنا سول ارادا ءبىر مۇسىلمان كەزدەسىپ، دەرەۋ دارىگەرگە اكەلگەن. بۇل كەدەي قىرسىقتى قويسايشى، وڭ اياعىنىڭ اسىقتى جىلىگى شاتىناپ سىنىپ كەتىپتى. ول باياعى مارقا كوڭىلمەن، اياعىم جازىلعانشا وسىندا جاتا تۇرارمىن دەپ ويلاعان. ءبىراق قازىر اۋرۋحانادا ايلاپ جاتقىزۋدى قويىپتى. دارىگەرلەر مۇنىڭ اياعىن گيپسكە سالىپ قاتىرعان سوڭ، بىرەر اپتا ۇستادى دا:
- ەندى ۇيىڭىزگە قايتا بەرۋگە بولادى. گيپستى ەكى ايدان كەيىن ءبىر-اق الامىز. سول كەزدە حابارلاسارسىز! - دەدى مۇنى ءبىر ءساندى ساراي، جايلى توسەك كۇتىپ تۇرعانداي. امال جوق، شىعۋعا تۋرا كەلدى.
اي، بۇل اياقتىڭ دا بەينەتىن ءتاۋىر تارتتى-اۋ! سويتسە، قۇدايدىڭ ءوزى رەتىن كەلتىرىپ، جاڭا ءبىر نىشانعا باستاپ تۇر ەكەن عوي. وسى باقىتسىزدىق ايداربەكتىڭ بۇگىنگى كاسىبىنە جول اشتى. ونىڭ ءوزى دە ويلاماعان جەردەن كەزدەيسوق باستالدى.
ءدال سول اۋرۋحانادان شىققان كۇنى قالا سىرتىنداعى «پاتەرىنە» قايتپاق بولىپ، اۆتوبۋس ايالداماسىنا قاراي بالداقپەن شوقاڭداپ كەلە جاتقان. ۇيرەنبەگەن كىسىگە بالداقپەن ءجۇرۋ دە وڭاي ەمەس ەكەن. ونىڭ ۇستىنە جەر تايعاق. ايالداماعا ارقان بويى جەر قالعاندا، كەنەت بالداعى تايىپ كەتىپ، بۇل اناداي جەرگە ۇشىپ ءتۇستى. سىنعان اياعىنىڭ قان قاقساپ اۋىرعانى سونشا، ەسىنەن تانىپ قالا جازداعان. جول جيەگىندەگى الدەبىر تەرەكتى سۇزە قۇلاعان ەكەن، دومالاپ كەتكەن باس كيىمىن الۋعا دا شاماسى كەلمەي، سول جەردە ەسەڭگىرەپ وتىرىپ قالدى. سەڭگىرتاۋدىڭ سۋىرىنان قايشا مارقۇم تىگىپ بەرگەن سول باياعى ەسكى مالاقاي جاياۋلار جولىندا شالقاسىنان ءتۇسىپ جاتىر.
وسى ارادا ءبىر كۇتپەگەن جاعداي بولدى. مۇنىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقان ەگدەلەۋ ورىس ايەلى بوس جاتقان مالاقايعا ون تەڭگەلىك اقشا تاستادى. ىلە-شالا تاعى ءبىر موسقال ەركەك بەس تەڭگەلىك تاستاپ ءوتتى... «قاپ، مىنالار مەنى جول جيەگىندە وتىرعان قايىرشى دەپ ويلادى-اۋ! - دەدى ايداربەك ىشتەي قاتتى قورلانىپ. - مەنىڭ قازىرگى سىقپىتىم، شىنىمەن-اققايىرشىعا ۇقساعانى ما؟»
ءبىراق مالاقايىن الۋعا اسىققان جوق. مىنا جاعداي وزىنە دە قىزىق كورىنىپ، «ەندى نە بولار ەكەن» دەگەندەي، الدەبىر اۋەستىكپەن وتىرا بەردى. نە كەرەك، سول كۇنى كىلەڭ قايىرىمدى ادامدار تاپ بولدى ما، الدە جارىمجان اياق پەن قوس بالداق ايانىش تۋدىردى ما، اينالاسى جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە الپىس تەڭگەدەي اقشا ءتۇسىپتى. بۇل از تابىس ەمەس: ەكى بولكە نان نەمەسە ەكى ليتر ءسۇت دەگەن ءسوز. ۇنەمدەگەن كىسىگە ەكى كۇندىك ءناپاقا... وسى ارادا ايداربەككە مىناداي وي كەلدى: «اۋ، وزەگىڭ تالىپ بارا جاتسا، ۇلكەن قالادا وسىلاي قايىر تىلەپ تە كۇن كورۋگە بولادى ەكەن عوي! بۇل جەردە مۇنى كىم تانيدى؟ كىمنەن ۇيالادى؟»
ايداربەك تاعدىردىڭ جازۋىمەن تىلەنشىلىك جولىنا وسىلاي ءتۇستى. بالداقپەن جۇرۋگە ءبىرشاما جاتتىققان سوڭ گارمونىن ارقالاپ، تەمىرجول ۆوكزالىنا بارىپ كورگەن. ادام كوپ جۇرەتىن جەر عوي، ءتۇسىم جامان بولعان جوق. كۇندەلىكتى نان-شايىن ايىرىپ قانا قويماي، بالالارىنا دا تالعاجاۋ بولارلىق بىردەڭە ءتۇسىپ تۇردى. ءار ون كۇن سايىن ايقىن مەن ايگۇلگە كۇنكورىستىك اقشا بەرىپ تۇرادى. تەك، ءبىر جامانى ۆوكزالدا قاراۋىل كوپ. «سىرتتان كەلگەن سىيلى قوناقتاردىڭ كوزىنە تۇسەدى» دەي مە ەكەن، پوليسيا تىنىم تاپتىرماي قۋا بەرەدى.
سونان كەيىنگى ءبىر قاۋىپ: بۇل ماڭدا سەمەي جاققا قاتىنايتىن جولاۋشىلار كوپ ەكەن. تانىستارىمەن ۇشىراسىپ قالۋى مۇمكىن.
ءبىر جولى قىزىق بولدى. ايداربەك كوپپەن بىرگە سىعىلىسىپ، پەررونعا قاراي وتە بەرگەنى سول ەدى، سەڭگىرتاۋدان كەلگەن ءبىر جەرلەسىمەن سوقتىعىسىپ قالا جازدادى. ءبىر كەزدەگى سوۆحوزدىڭ بىلدەي پارتورگى قازىر ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىساتىن بولسا كەرەك. كوتەرگەن بۋىنشاق-تۇيىنشەكتەرىمەن اۋرە بوپ ءجۇرىپ، ايداربەكتى بايقاماي قالدى. بۇل دا جالت بەرىپ، تەرىس اينالىپ كەتكەن. ءسويتىپ، قۇداي ءبىر ساقتادى. اناۋ اۋزىنا ءسوز تۇرمايتىن، ءارى مۇنىمەن ءدام-تۇزى جاراسپاي وتكەن جىگىت ەدى. ەگەر كورىپ قالسا، «ويباي، ايداربەك الماتىدا قايىر تىلەپ ءجۇر ەكەن» دەپ بۇكىل سەڭگىرتاۋعا جاياتىنى ايدان انىق... بۇل سودان بەرى تەمىرجول ۆوكزالىنا كوپ جولامايدى. قالا ىشىندەگى اۆتوبەكەتتەر مەن بازار توڭىرەگىن، وسىنداي قاعا بەرىس جەراستى جولدارىن ساعالايدى.
ايداربەكتىڭ قاتتى ساقتاناتىن ەندىگى ءبىر قاۋپى - مىنا تۇرىمەن بالالارىنىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالماۋ. ءوزىنىڭ قورلانىپ، جەر تەزەك بولعانى جەتەر، كوز قاراشىعىنداي سول قۇلىندارىن جاسىتقىسى كەلمەيدى. ولارعا «ءبىر قويماعا كۇزەتشى بولدىم» دەپ وتىرىك ايتىپ قويعان. بالالار قايدان ءبىلسىن، سول سوزگە سەنىپ ءجۇر... ال ابدەن اشىنىپ العان ءوز باسى بىلايعى جۇرتتان يمەنىپ، قىسىلۋدى قويعان-دى. سونشاما نامىستانىپ، قورلاناتىنداي نە بار، شىنىندا؟ بۇل ءبىر جەتىسكەنىنەن قايىر تىلەپ ءجۇر مە ەكەن؟ جەكە بۇل ەمەس، تالايدىڭ باسىنا تۇسكەن زاۋال. وزىندە جوقتى جاسىرماي، جۇرتتان كومەك سۇراعاننىڭ نە ايىبى بار؟ بۇل بىرەۋدىڭ دۇنيەسىن ۇرلاپ نەمەسە تارتىپ الىپ جاتقان جوققوي. ادامداردىڭ ءوز ەركىمەن ۇسىنعان ساداقاسىن عانا الادى. ۇرلىق - كۇنا، ساداقا - ساۋاپ. قانشاما ادام بۇعان ساداقا بەرۋ ارقىلى ساۋاپقا باتىپ ءجۇر. ەندەشە مۇنىڭ قۋعانى دا - قۇداي جولى. ادامداردان الىم-سالىق جينايتىن قۇدايدىڭ قىزمەتكەرى...
ءوز كاسىبىن وسىلاي زاڭداستىرىپ العان ايداربەك كەيىنگى كەزدە ءبىر نارسەدەن عانا قاتتى قىسىلاتىن بولىپ ءجۇر. «وسىنىم ادالدىققا جاتپايدى-اۋ» دەپ قۇداي الدىندا ءوزىن كۇنالى سانايدى. ولاي دەيتىنى، دارىگەرلەر وسىدان ءۇش اي بۇرىن مۇنىڭ اياعىنداعى گيپستى الىپ تاستاعان. ايتىستارىنا قاراعاندا، سىنعان سۇيەك جىمداسىپ، جاقسى بىتكەن كورىنەدى. ءوز كوڭىلىنە دە سولاي. ۇزاق جۇرىستەن كەيىن كەيدە ازداپ سىرقىرايتىنى بولماسا، كوپ مازالامايدى. ءۇي ىشىندە تاياق ۇستاماي-اق جۇرە بەرەدى. تەك، سىرت كوزگە، كوشەگە شىققاندا عانا بالداققا سۇيەنەدى. سوعان ۇيرەنىپ قالىپتى. وسىلاي جۇرسە قازىرگى كاسىبىنە كۇپ جاراساتىن سياقتى. بالداق - مۇنىڭ ءوزىن اقتايتىن بەت جۇزدىك قارۋى عوي. بۇل كۇندە مۋزىكاعا ەلتيتىندەر نەكەن-ساياق. ال بالداق قاشاندا جۇرتتىڭ ايانىشىن تۋعىزادى.
وسى «حارامدىعىن» ويلاعاندا، ايداربەك ءبىر ءسات جەرگە كىرەردەي ۇيالىپ كەتەدى دە، ىلە-شالا: «مەنىڭ اياعىم سىنعانى راس قوي. سول ابدەن جازىلعانشا بالداقپەن جۇرە تۇرسام، ەشتەڭە بۇلىنە قويماس» دەپ ءوزىن-ءوزى جۇباتادى. بۇل دا تالايدى كورىپ ءجۇر: تىلەنشى-قايىرشىلاردىڭدا نەبىر سۋ جۇقپاس سۋايتتارى بار! ولار كۇن سايىن ءبىر سىلتاۋ تابادى:
ءۇيىم ورتەنىپ كەتىپ ەدى...
اۋرۋحانادان بۇگىن عانا شىعىپ ەدىم.
اقشامدى ۇرلاتىپ الىپ، اۋىلعا قايتا الماي ءجۇرمىن! - دەپ زارلاعاندا بەتتەرى بۇلك ەتپەيدى.
ولاردىڭ قاسىندا ايداربەكتىڭ بالداقپەن جۇرگەنى ويىنشىق ەمەس پە؟! ادام وتىرىكتى قايبىرجەتىسكەنىنەن ايتادى دەيسىڭ. ءبىر كىتاپتان وقىعانى بار، ءۇندىستاندا قايىرشىلىق ءوز الدىنا ءبىر كاسىپ كورىنەدى.
كەيبىرەۋلەرى جەتى اتاسىنان بەرى قايىر سۇرايدى ەكەن. ءتىپتى، جۇرتتىڭ ايانىشىن تۋعىزۋ ءۇشىن، بالالارىن ءسابي كەزىندە ادەيى كەمتار عىپ جىبەرەتىندەر دە بار دەسەدى... قۇدايىم اتادان بالاعا اۋىساتىن، سونداي سارجامباس قايىرشىلىقتان ساقتاسىن!
وسىلايشا ءار ويدىڭ باسىن ءبىر شالعان ايداربەك تومەن تۇقىرىپ الىپ، «عاليا ءبانۋدى» باياۋ سىزىلتىپ وتىرعاندى. كەنەت، الدەكىمنىڭ وزىنە تونە توقتاعانىن سەزىپ، باسىن كوتەرىپ الدى. وسى توڭىرەكتى قاراۋىلدايتىن پوليسيا سەرجانتى ەكەن. دۇنگەن بەت، دۇردىك ەرىندەۋ كەلگەن قازاق جىگىتى.
-ءيا، تاعى كەلىپ قالعانسىڭ با؟ - دەدى بىردەن «سەنگە» كوشكەن ول ماردامسي ەزۋ تارتىپ.
ەندى قايدا بارامىز؟ ۇيرەنگەن جەر...
- قالاي، تابىس كوپ پە؟
بۇيىرعانى جاتىر عوي، انە! - ايداربەك قالپاقىشىندە قوبىراپ جاتقان ۇساق اقشالاردى نۇسقادى.
- سەندەردىكى راقات! - دەدى سەرجانت جانارسىز بالىق كوزىن اقشادان ايىرماي. - جاندارىڭ قينالمايدى، ۇكىمەتكە كوك تيىن سالىق تولەمەيسىڭدەر...
ايداربەك «قىزىعىپ تۇرساڭ، ورىن ايىرباستايىق» دەۋگە ءبىر وقتالدى دا، ءۇنسىز قالدى. ءبىر كۇن دە بولسا بيلىگى ءجۇرىپ تۇرعان اداممەن ەرەگىسكەندە نە تابادى؟
- جارايدى، شارۋاڭدى جالعاستىرا بەر. تۇستەن كەيىن ءبىر اينالىپ سوعارمىن، - دەدى سەرجانت كەتىپ بارا جاتىپ.
ايداربەك ىشتەن تىنا كۇرسىندى. ءبىر اينالىپ سوعاتىنى - «ءبىر شولمەكتىك بىردەڭە دايىنداپ قوي» دەگەنى. ونىڭ كوڭىلىن تاپپاساڭ، تاعى پالە. مىنا جەردەن قۋىپ شىعۋدان تايىنبايدى. ءوز بالالارىن اسىراي الماي جۇرگەندە، سەرجانت تا بۇعان «ءۇشىنشى بالا» بوپ جابىستى. «اش ءيتتىڭ ارتىن سۇق ءيت جالايدى» دەگەن وسى دا.
ءسىرا، ءتۇس مەزگىلى بولىپ قالعان-اۋ، ادام اياعى سيرەپ قالىپتى. سونىڭ ءبىر بەلگىسىندەي، قارسى قاپتالدا كىتاپ ساتىپ وتىرعان شامعون شال بۇعان قول بۇلعادى.
- ايداربەك-اي، وزەگىڭ تالعان شىعار، بىرەر كەسە شاي ءىشىپ، جۇرەك جالعاپ ال! - دەدى دۇكەننىڭ تەرەزەسىنەن باسىن قىلتيتىپ.
ايداربەك الدىنداعى اقشاسىن ساناپ، قالتاسىنا سالدى دا، بالداعىن تىقىلداتىپ، سولاي قاراي بەت الدى. جاڭا وسى ماڭداعىلارعا تاماق ءپىسىرىپ ساتاتىن تاتار كەمپىرى بۇعان ەكى-ۇش تال سامسا تاستاپ كەتكەن. «عاليا ءبانۋدىڭ» قۇلاق اقىسى. شايعا قوسىپ جەمەك بوپ، سول سامساسىن دا الا ءجۇردى.
شامعون شال - ورالدىڭ قازاعى. جاسى جەتپىسكە تاياپ قالسا دا، ساقال-مۇرتىن مۇنتازداي قىرىپ، ءۇستى-باسىنا شاڭ جۋىتپاي جۇرەدى. بۇرىن وسىنداعى باسپالاردىڭ بىرىندە اجەپتاۋىر قىزمەت اتقارعان ەكەن. ەندىگى كاسىبى - كىتاپ جايماسى. ساۋداسى كۇسەت بوپ،ءبىراز پايدا ءتۇستى مە ەكەن، قارت بۇگىن كوڭىلدى. ەكى كىسى ازەر سياتىن دۇڭگىرشەك-دۇكەننىڭ ارتقى قۋىسىندا، الدەبىر جاشىكتىڭ ۇستىنە شاعىن داستارقان جايىپتى. ءبىراز نان تۋراپ، ارشىلعان كوك سارىمساق قويىپتى. ەندى ءبىر تالەڭكەدە قابىعىمەن پىسىرىلگەن كارتوپ، تاۋىقتىڭ ەكى بوربايى جاتىر.
- كەل، تورلەت! - دەدى تار ەسىكتەن سىنالانىپ زورعا كىرگەن ايداربەككە بۇرىشتاعى بوس ورىندى نۇسقاپ.
كۇن كوزى شالمايتىن جەراستى جولىندا كۇندىز-ءتۇنى شام جانىپ تۇرادى. شامعون توققا قوسىلعان قالايى شاۋگىمدى شىجىم باۋىنان اجىراتىپ، ەكى كەسەگە شاي قۇيدى. سونان سوڭ ءبىر قۋىسقا قولىن سۇعىپ جىبەردى دە، اۋزى اشىلىپ، يىعىنان تومەن تۇسكەن اراقتى الىپ شىقتى.
- ءجۇز گرامعا قالايسىڭ؟ - دەدى مۇنىڭ بەتىنە قۋلانا قاراپ. سونان سوڭ جاۋاپ كۇتپەستەن ونى دا ەكى ستاقانعا ءبولىپ قۇيدى. - كەل، باۋىرىم، اماندىق-ساۋلىق ءۇشىن الىپ قويالىق!
ايداربەك اراقتى كوپتەن قويىپ جۇرگەن-دى. دەنساۋلىعىنا جاقپاعاندىقتان ەمەس، اقشا ۇنەمدەۋ ءۇشىن «بيۋدجەتتەن» مۇلدە سىزىپ تاستاعان. كەيىنگى كەزدە مۇنى بۇلاي قوناق قىپ سىيلاعان كىم بار؟ سونى ويلاعاندا كوڭىلى بوساپ، «وتتى سۋدى» بۇل دا تارتىپ جىبەردى.
بالالارىڭ قالاي، وقىپ ءجۇر مە؟ - دەدى شامعون باسىتقىعا كوك سارىمساقتى كۇرت-كۇرت شايناپ.
شۇكىر، بالالارىم امان. سولار عوي - مەنىڭ ەندىگى سۇيەنىشىم، - دەدى ايداربەك تە كوك جۋاعا قول سوزىپ. - قۇدانىڭ ءامىرى، ەكەۋى دە جاقسىى وقيدى. ۇلىم - ينستيتۋتتىڭ ەكىنشى كۋرسىندا، قىزىم - جەتىنشى كلاستا.
«جاس وسپەي مە، جارلى بايىماي ما» دەگەن عوي. بالالارىن امان بولسا، ءالى-اق قاتارعا قوسىلىپ كەتەسىڭ! - دەدى شامعون الدىنداعى تالەڭكەنى بۇعان تامان جىلجىتىپ.
«ءجۇز گرامنان» كەيىن ەكەۋى دە كوڭىلدەنىپ، كەلدى-كەتتىسى جوق ارنەنى اڭگىمە عىپ وتىر.
- ءبىزدىڭ ورالدا تاتارلار كوپ تۇرادى، - دەدى شامعون ءبىر ءسوزدىڭ كەزەگىندە. - بالا جاستان قۇلاققا سىڭگەننەن بولار، سەن ويناعان «عاليا ءبانۋ» مەن «سارمان بويلارىن» تىڭداعاندا، بويىم بالقىپ كەتەدى.
- كەزىندە تاتار قىزدارىمەن قىدىرعانسىز عوي، شاماسى؟
-ە، جاس كەزدە نە بولمادى دەيسىڭ؟ تاتار قىزدارى قىلىقتى بولادى... «شاعاننىڭ بويى كوك شالعىن، شالقامنان جاتتىم شاڭقاي ءتۇس» دەپ قاسىم امانجولوۆ ايتقانداي، ايلى كەشتەردە شاعاندى جاعالاپ، قىزدارمەن ۇزاق-ۇزاق قىدىراتىن ەدىك، - دەپ، شامعون سول ءبىر قايتا ورالماس كۇندەرىن ەسكە العانداي، باياۋ كۇرسىندى. - ايداربەك، سەن قازىر نەشەگە كەلدىڭ؟
- قىرىق التىدامىن.
-جاسىڭ كىشى ەكەن، - دەدى شال قولىن سەرمەپ. - وسى سەن كونسەرۆاتوريا-دا وقىدىڭ با، الدە قاراداي قاسقىر سوعىپ ءجۇرمىسىڭ؟
- قايداعى كونسەرۆاتوريا؟! - دەدى ايداربەك كەڭك-كەڭك كۇلىپ. - بار بىتىرگەنىم - سەمەيدىڭ مۋزىكالىك ۋچيليششەسى عانا. اكەم مەكتەپتە مۇعالىم بولاتىن. مەن، ءسىرا، وزگە پاندەرگە قىرسىزداۋ بولدىم با، ماعان جاستاي دومبىرا، گارمون ساتىپ اپەرىپ، مۋزىكاگا باۋلىعان - سول اكەم مارقۇم ەدى.
ە، باسە، سۇيەگىڭدە بار ەكەن عوي. ونەر سۇيەككە بىتپەسە، قۇر وقىعاننان ەشتەڭە شىقپايدى، - دەدى شامعون جاس جىگىتتەي قىزۋلانىپ. - باعىڭ جانباعانى بولماسا، سەن كەز كەلگەن وركەستردە ۇيالماي وينايتىن ادامسىڭ عوي. ءتىپتى، ساحنادا جەكە كونسەرت بەرۋىڭە دە بولادى.
سوڭعى جىلدارى ەشكىم ماڭدايىنان سيپاماعان ايداربەكتىڭ مىناداي جىلى سوزگە كوڭىلى بوسادى. ءسال بوگەلىپ وتىردى دا:
- قايتەمىز، تاعدىردىڭ جازۋىنان اساتىن نە بار؟ - دەدى تاماعىنا الدەنە كەپتەلگەندەي قىلعىنا ءتىل قاتىپ. - ارعى اتام باي بولعانى ءۇشىن جازىقتى بولىپ، 1928- جىلى سىبىرگە جەر اۋدارىلعان ەكەن، سۇيەگى سول جاقتا قالىپتى. ءوز اكەم قاتارداعى اۋىل زيالىسى - مۇعالىم بولدى... ال، وزگە جۇرت ەركىندىك الىپ، مارە-سارە بوپ جاتقاندا، مەنىڭ وتىرىسىم - مىناۋ!
وسىنى ايتقاندا تىلەنشىنىڭ جانارىنا جاس تولىپ كەتكەندى. ەندى ءبىر ءسوز ايتسا-اق توگىلىپ كەتكەلى تۇر.
-سەن ءويتىپ جاسىما! - دەدى شامعون مۇنىڭ بەتىنە شانشىلا قاراپ. - ەڭ باستىسى، ءبىز ازاتپىز عوي! ەشكىمگە قۇل ەمەسپىز... انا بالالارىڭنىڭ تىلەۋىن تىلە!
بۇل كەزدە ايداربەك تە تەز ەس جيناپ، قايتادان قاتايىپ العان-دى.
-ءبىزدى قويشى، سول بالالار بىرەۋلەرگە قۇل بولىپ، الاقان جايماسا بولعانى دا! - دەدى شيراق ءۇن قاتىپ. - قوي، «جۇمىسقا» كىرىسەيىك. ايتپاقشى، مەن بۇگىن سەرجانتقا «سالىق» تولەۋىم كەرەك.
كۇندەر وسىلايشا باياۋ جىلجىپ ءوتىپ جاتتى. ايداربەك ءبىراز تولعانىپ ءجۇردى دە، اقىرى بالداقتى تاستاۋعا بەل بايلادى. الدە-قاشان جازىلعان ساۋ اياقپەن بالداققا سۇيەنىپ ءجۇرۋ ادالدىققا جاتپايتىنى ءوز الدىنا، ول قۇرعىر ءجۇرىس-تۇرىسقا دا قولايسىز ەكەن. كولىككە مىنسە دە، اناۋ-مىناۋ جەرگە سىيماي الەككە ءتۇسىپ جاتقانىن. ەگەر تىلەنشىگە لايىق فورما قاجەت بولسا، ودان گورى سىپايىراق، باسقا ءتۇرىن ويلاستىرۋعا بولادى عوي. كەشىكپەي ونىڭ دا رەتىن تاپتى. ول ەندى قولىنا تاياق ۇستاپ، قوڭىرقاي كوزىلدىرىك كيىپ جۇرەتىن بولدى. تاياق - ءبىر جاعى قارۋ. ال كوزىلدىرىك كۇننەن قورعايدى. سىرت قاراعان كىسى «كوزىندە اقاۋى بار» دەپ ويلاسا، ءتىپتى جاقسى. «سوقىر مۋزىكانت» قالىپتاسقان ۇعىمعا دا ساي كەلەدى.
بالداقتان قۇتىلعالى ايداربەكتىڭ ادىمى ۇزارىپ، قالعان. بۇرىنعىداي ءبىر جەردە سارىلىپ وتىرا بەرمەي، قالانىڭ كىسى كوپ جينالاتىن تۇستارىن ەمىن-ەركىن ارالايتىن بولدى. ويتكەنى، مىنا جەراستى جولىنان حالىقتىڭ وسى توڭىرەكتە تۇراتىن بەلگىلى ءبىر توبى عانا وتۋى مۇمكىن عوي. ال، ادامدار ءبىر مارتە ساداقا بەرگەن تىلەنشىگە ءبىرازعا دەيىن بۇرىلا قويمايدى. سوندىقتان، ءشوپ سونىسىن ىزدەگەن ىسقاياق مالشىداي، كۇن سايىن قونىس جاڭالاپ، ءورىس وزگەرتكەن تەرىس ەمەس. ايداربەك تە كەيىنگى كەزدە بىرەسە بازار جاعالاپ، كەلەسىدە اۆتوبۋس بەكەتتەرىن ءسۇزىپ، ەندى بىردە مەشىت پەن شىركەۋدى ساعالايتىن بولىپ ءجۇر. سوندا ءبىر بايقاعانى، الدە مەشىت پەن مۋزىكا ءبىر-بىرىنەن الىس جاتقان دۇنيە مە، مۇسىلمان مۇريتتەرىنەن گورى، شىركەۋ ماڭىنداعى سوپىلاردىڭ قولى اشىقتاۋ كورىنەدى. «پاسحا» مەيرامىنا تۋرا كەلگەن سول جەكسەنبىدە ايداربەك تە ورىستىڭ ەسكى اۋەندەرىن بابىنا كەلتىرە ءبىر وينادى-اۋ! سوعان وراي ءتۇسىم دە جامان بولعان جوق.
مۇنىڭ كوشە ارالاپ ءجۇرىپ، تاعى ءبىر اڭعارعانى، قالادا كەيىنگى كەزدە ءوزى سياقتى كەزبەلەر بۇرىنعىدان دا كوبەيىپ كەتكەن ەكەن. تانىمال تىلەنشىلەردىڭ سىرتىندا، كەيىن قوسىلعان نەشە ءتۇرلى سۇرانشاقتار، الاقان قاراپ، قۇمالاق سالاتىن كەمپىر-شال دەيسىڭ بە، قاپتاپ ءجۇر. كورشىلەس وزبەك، تاجىكتەن اۋعان كەلىمسەكتەر دە از ەمەس. ايداربەك سول قايىرشى-تىلەنشىلەردىڭ جاڭا توبىن كورگەن-دە، دۇنيەدەن تۇڭىلگەندەي كوڭىلى قۇلازىپ، قاتتى موڭايىپ قالدى. مويىعاندا، جاڭاعى تىلەنشىلەر جۇرتتان تۇسەتىن ءناپاقانى بولىسەدى دەگەن ءىشتارلىقتان ەمەس، جۋىق ارادا وڭالا قويمايتىن زاماننىڭ بەتالىسىن كورىپ قايعىرعان.
ايداربەك ون شاقتى كۇن كورىنبەي كەتىپ، جەراستى جولىنا قايتا ورالعاندا، كورشىلەرى اۋىزدارىن اشىپ قالدى. باياعى بالداقتى تاستاپتى. ونىڭ ورنىنا ءتاپ-ءتاۋىر تاياق ۇستاپتى. ساقال-مۇرتىن باسىپ، ءۇستى-باسىن رەتكە كەلتىرىپتى. ارقالاعان سول باياعى گارمونى دەمەسەڭ، ءتۇر-تۇلعاسى دا مۇلدە وزگەرىپ كەتىپتى.
- ءوزىڭ ءتىپتى سىندارداي سۇلۋ جىگىت ەكەنسىڭ عوي! - دەدى شامعون شال ءماز-مايرام بولىپ. - سەنىڭ گارمونىڭدى ساعىنىپ قالدىق. بۇگىن ءبىر اكەسىنە تانىتىپ، «عاليا ءبانۋدى» اڭىراتشى.
ونى باسقالارى دا قوستاپ، ءارقايسىسى سۇيىكتى اندەرىنە زاكاز بەرىپ جاتىر. بۇگىن ايداربەكتىڭ دە مەرەيى تاسىپ، ارقاسى قوزىڭقىراپ كەلگەن. كوپتەن بەرى ءوزىن بۇلاي سەرگەك سەزىنىپ كورگەن ەمەس. باياعى ءبىر باقىتتى، باپتى كەزىندەگىدەي گارموندى قۇتىرىنا تارتقان ول، جەراستى جولىن لەزدە سىرلى سازعا تولتىرىپ جىبەردى. مۇندايدا ەكى يىعىن قومداپ، قوڭىر گارمونىمەن بىتە قايناسىپ، بىرگە قۇيىلعانداي، تۇيعىنشا ءتۇيىلىپ الاتىنى بار. سالالى ساۋساقتارى گارمون تىلدەرىندە ورتەكەدەي ويناپ، جوعارى-تومەن جۇيتكىگەندە كوز ىلەسپەيدى. قولىنداعى قوڭىر باياننىڭ دا بۇگىن بوتاشا بوزدايدى... ول بۇگىن ءارى-بەرى شۇبىرعان، كەيدە وزىنە قىزىعا قاراپ قالعان ادامدار لەگىن دە بايقاعان جوق. شەر-قۇماردان شىققانشا كۇي ارتىنان كۇي توگىپ، ۇزاق سىلتەدى.
ايتەۋىر، بۇگىنگى كۇندە ءبىر وزگەشە سىر بار. ءسىرا، عارىشتان راحمەت نۇرى جاۋدى ما ەكەن؟ بۇگىن ادامداردىڭ دا وڭ جامباسىمەن تۇرعانىندا كۇمان جوق. ءبىر ۋاقىتتا قاراسا، الدىنداعى قالپاعى ۇساق اقشاعا لىق تولىپ، جايىلعان گازەتتىڭ ءۇستى دە بادا بوپ قالىپتى.
بايگە اتتاي قولتىعى جازىلىپ، بۋسانىپ العان ايداربەك كەلەسى ءبىر ساتتە اينالا-توڭىرەگىن ۆالس ىرعاعىنا تولتىرىپ، وگينسكيدىڭ «پولونەزىنە» باسىپ وتىرعان. كۇي بىتە بەرگەن شامادا بىرەۋدىڭ وزىنە قاراي بەتتەگەنىن بايقادى. يىعىندا پوگونى بار، اسكەري ادام. باسىندا سەرجانت پا دەپ سەلك ەتە قالعان. جوق، سەرجانت ەمەس، مايور ەكەن. پوليسيا ەمەس، قارۋلى كۇشتەردىڭ وفيسەرى. ۇزاسا وتىزدىڭ ءىشىن ەندى ارالاعان قازاق جىگىتى بۇعان جاقىنداپ كەلدى دە:
- اعا، كەشىرىڭىز، سىزبەن سويلەسۋگە بولا ما؟ - دەدى جايدارى ءۇن قاتىپ.
- ايتا بەرىڭىز، قۇلاعىم سىزدە!
مەنىڭ وسىندا ءسىزدى تىڭداپ تۇرعانىما ءبىرشاما ۋاقىت بولدى. گارموندى بابىنا كەلتىرىپ، تاماشا تارتادى ەكەنسىز!
وعان تاڭداناتىن نە بار؟ گارموندى جاڭا ۇستاپ جۇرگەن جوقپىز عوي، - دەدى ايداربەك ونشالىق ءمان بەرە قويماي.
نوتا بىلەتىنىڭىزگە ءشۇبام جوق. مۋزىكالىق ءبىلىمدى قاي جەردە اشدىڭىز؟
مەندە اسىپ بارا جاتقان ءبىلىم جوق. بىتىرگەنىم - مۋزىكالىق ۋچيليششە عانا. قازىر «كوللەدج» دەيتىن بولعان با؟
مايوردىڭ ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، بۇرىنعىدان ارى جاقىنداي ءتۇستى.
- وندا ءتىپتى جاقسى! ءبىز اسكەري وكرۋگ قاراۋىندا جاڭادان ۇلتتىق ءانسامبل قۇرايىق دەپ جاتىرمىز. بىزگە بايانيست بولىپ كەلۋگە قالايسىز؟
«ءتاڭىرىم-اۋ، مىناۋ نە ايتىپ تۇر؟ ءوڭىم بە، الدە ءتۇسىم بە؟!» ايداربەك ءوز قۇلاعىنا سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، اڭىرىپ قالدى.
- قازىر وقۋ بىتىرگەن مۋزىكانتتار از ەمەس قوي. ءبىراق ءسىز سياقتى ۆيرتۋوزدار سيرەك كەزدەسەدى، - دەدى مايور ءسوزىن جالعاپ.
ايداربەك ءالى ءۇنسىز وتىر. تاماعىنا وكسىك تىعىلىپ، سويلەۋگە شاماسى كەلەر ەمەس. مايور ونى باسقاعا جورىسا كەرەك، قالپاق ماڭىندا قوبىراپ جاتقان قاعاز اقشالارعا ءبىر قاراپ الدى دا:
-ارينە، بىزدە جالاقى جاعى تىم جوعارى ەمەس. ونىڭ ەسەسىنە، ۇيمەن قامدايمىز، ءجۇرىس-تۇرىسىڭىز تەگىن بولادى، - دەگەندى ۇستە-مەلەپ ايتىپ جاتىر.
ايداربەك بۇل كەزدە ءوز-وزىنە كەلىپ، ەسىن جيا باستاعان. مايوردىڭ نەنى مەڭزەپ تۇرعانىن ءتۇسىندى دە:
-باۋىرىم-اۋ، مەن اقشانى ەسەپتەپ وتىر دەيسىڭ بە، كۇتپەگەن قۋانىشتان ەسەڭگىرەپ قالدىم، - دەدى اعىنان جارىلىپ. - ويتكەنى مەن ساحنانى ابدەن ساعىنعان اداممىن!
مىنا مايور اسكەري ادامدار سەكىلدى دىكىلدەگەن بىرەۋ ەمەس، قىزداي سىزىلعان ءبيازى جىگىت ەكەن. ءاي، جاي ادام بولماس، ءسىرا، عارىشتان تۇسكەن پەرىشتە شىعار. ول دا قۋانىپ كەتكەنىن جاسىرماي:
- وندا، كەلىستىك، اعا! ەرتەڭ ساعات ون بىردە بىزدە وسى ماسەلە بويىنشا كوميسسيا بولادى. مىنا ادرەسكە قالاي دا كەلەتىن بولىڭىز! - دەپ قويىن داپتەرىنىڭ ءبىر بەتىنە الدەنەنى سۇيكەكتەتە جازدى دا، ايداربەكتىڭ قولىنا ۇستاتتى.
سول كۇنى ايداربەك ۇيىنە ەرتە قايتتى. جول-جونەكەي شاشتارازعا كىرىپ، شاشىن قيدىردى. ساقالىن دوڭگەلەتە تۇجىرتىپ، ادەمى مۇرت قويدى. مونشاعا ءتۇستى. ۇيىندە، تۇرمىستان قانشا قىسىلسا دا، ساتۋعا كوزى قيماي ساقتاپ قويعان ساحنالىق كيىمى بولۋشى ەدى، سولارىن ۇتىكتەپ، رەتكە كەلتىردى. باياعى سەرى كەزىندە كونسەرتكە كيىپ شىعاتىن قارا كاستيۋم، اك كويلەك، قارا بانتيك، لاكتەلگەن جىلتىر باتىڭكە... جەڭىس مەيرامىندا باياعى اسكەري فورماسىن كيىپ شىعۋعا قۇمار قارت مايدانگەردەي، ايداربەك تە قايتا جاسانىپ، كورشى ءۇيدىڭ ايناسىنا بارىپ ۇڭىلگەندە، ءوزىن تانىماي قالا جازدادى. «ادام كوركى - شۇبەرەك» دەگەن وسى. كوپتەن ايناعا قاراپ كىم كورگەن. سوڭعى جىلدارى سىلىنىپ، ەداۋىر جۇدەگەن ەكەن. كوستيۋمى كەڭىپ قالىپتى. شاشىندا بىر تال اق جوق ەدى، سامايىن قىراۋ شالا باستاپتى. ايتسە دە، كەزىڭدە كورىكتى بولعان جىگىتتىڭ سىرى كەتسە دە، سىنى كەتە قويماعان.
ول بۇگىن قالاي دا جولى بولاتىنىن، كەشەگى پەرىشتە مايوردىڭ بۇعان جايدان-جاي كەزىكپەگەنىن، قۇدايدىڭ ءوزى ءبىر جاقسلىققا باس-تاپ تۇرعانىن ىشكى ءبىر تۇيسىكپەن سەزىنگەن-دى. سول بولجامى تەرىس كەتپەدى. الدىمەن نوتا ساۋاتىن بايقاپ، سونان سوڭ باياندا ءار ءتۇرلى كۇي تارتقىزىپ كورگەن تورەشىلەر ايداربەكتىڭ ورىنداۋشىلىق قابىلەتىن اسا جوعارى باعالادى. سول ساتتە-اق بۇيرىقتان وتكىزىپ، قولىنا «اسكەري-انسامبلدىڭ مۋزىكانت-سوليسى» دەگەن كۋالىك ۇستاتتى.
سول كۇنى ءتۇس الەتىندە كوشەدە گارمون ارقالاعان بەيتانىس جىگىتكە جۇرتتىڭ ءبارى-اق تاڭىرقاي قاراعان شىعار-اۋ! ويتكەنى، ايداربەك ءوزىن توقتاتا الماي، اعىل-تەگىل جىلاپ كەلە جاتىر ەدى. التى اي قىس قاتىپ جاتقان توڭ ەندى عانا جىبىگەندەي. قورلانعان، جابىرلەنگەن، جاسىعان كۇندەردە شىقپاعان جاس ەندى شىعىپ، بەت-اۋزىن جۋىپ كەتتى. باقىت پەن سوردىڭ اراسى تىم الىس ەمەس ەكەن-اۋ! ول ەندى بالالارىنا جەتكەنشە اسىعىپ كەلەدى. مىنا حاباردى ايتىپ، سولاردى قۋاندىرماق، بالالارىنىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتپەك.
2000- جىل، مامىر.
قابدەش جۇمادىل