ابايدان قالعان بەس كۇي

استانا. قازاقپارات – اقىن، ويشىل دانا اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ جازىپ كەتكەنى از ەمەس. اباي شىعاردى دەگەن اندەر دە بارشىلىق. اندەرىمەن قوسا كۇيلەرى دە بار. بۇگىنگى اڭگىمەمىز ابايدىڭ كۇيلەرىنىڭ شىعۋ تاريحىنا قاتىستى بولماق.

اۆتورلىعى ابايعا تەلىنەتىن بۇگىندە بەس كۇي بار. ءبىرىنشىسى - «تورجورعا». كۇيدى جەتكىزگەن اباي ەلىنە تانىمال ازامات عايسا سارمۋرزين (1904-1987) . «اباي» ەنتسيكلوپەدياسىندا كەلەسىدەي مالىمەت بار: «كۇيدى ع. سارمۋرزين 1923 -جىلى وسپان دەگەن دومبىراشىدان ۇيرەنگەن. وسپان اقىن اۋلىندا جىلقىشى ءارى ابايعا اتقوسشى بولعان كىسى. ابايدىڭ جەتىسۋ ەلىنەن سىيلىققا كەلگەن تورجورعا دەگەن اتى بولعان. اقىننىڭ سۇيىكتى ۇلى ءابدىراحمان ۆەرنىي (الماتى) قالاسىنداعى اۋرۋحانادا جاتقان كەزىندە ونى كۇتۋگە كەنجە بالاسى ماعاۋيانى جىبەرەدى. ماعاۋيا ۆەرنىيدىڭ بازارىندا ۇلى ءجۇزدىڭ ءدات دەگەن ادامىنا كەزدەسىپ تانىسادى. ماعاۋيانىڭ اباي بالاسى ەكەنىن بىلگەن سوڭ، ول اقىنعا دۇعاي سالەم ايتىپ، تورجورعا اتىن سىيعا تارتادى. بۇل جونىندە م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىندا تارتىمدى سۋرەتتەلگەن».

عايسا سارمۋرزين جەتكىزگەن تاعى ءبىر ابايدىڭ كۇيى بار - «ماي ءتۇنى». بۇل كۇي جايلى مالىمەت ءتىپتى از. «اباي» ەنسيكلوپەدياسىندا قىسقا عانا قايىرادى: «بۇل كۇيدى 1923 -جىلى ع. سارمۋرزين ابايدىڭ اقىلبايدان تۋعان نەمەرەسى يسرايىلدان، ال يسرايىل ابايدىڭ وزىنەن ۇيرەنگەن. يسرايىلدىڭ ايتۋىنشا، اباي بۇل كۇيىن جايلاۋداعى تۇنگى ساۋىق-سايراندا وتىرىپ شىعارىپتى».

«اباي» ەنسيكلوپەدياسىندا حاكىمنىڭ كۇيى دەگەن تاعى ءبىردى كەزدەستىرۋگە بولادى. «جەلدىرمە» - ابايدىڭ دومبىراعا ارنالعان ءان-كۇيى دەي كەلە، مۋزىكالىق ىرعاقتىق ەرەكشەلىگىن جازعان ەكەن. كەيىن كۇي جايلى مالىمەت بەرىلەدى. «كۇيدى 1977 -جىلى مۋزىكالىق زەرتتەۋشىسى قايروللا ءتۇسىپ ۇلى ءجۇزباسوۆ شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ كاتونقاراعاي اۋىلىندا تۇراتىن دەمشىنوۆ حامزادان تاسپاعا جازىپ، نوتاعا تۇسىرگەن. بۇل كۇي العاش رەت ابايدىڭ «ايتتىم سالەم، قالامقاس» دەگەن ءان-كۇي جيناعىنا ەنگىزىلدى».

ابايدىڭ «مايداقوڭىر» كۇيى. كۇيدى جەتكىزگەن قازىرگى سەمەي وبلىسى اياكوز اۋدانىندا تۇرعان كۇيشى ءجۇنىسباي ستامباي ۇلى (1891-1973) . وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا، ناقتى ايتساق، 1967 -جىلى كۇيشى ءجۇنىسبايدىڭ اۋىلىنا الماتىدان ارنايى كەلگەن فولكلورلىق ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى ونداعان كۇيدى جازىپ العان. ىشىندە وسى «مايداقوڭىر» دا بولعان ەكەن. كۇيدىڭ اۋديوجازباسى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ فولكلورلىق كابينەتى مۇراعاتىنان تابىلدى.

سوڭعى جىلدارى ابايدىڭ «اق تولقىن» اتتى كۇيى دە تابىلدى. كۇيشى، ونەرتانۋ PHD دوكتورى اردابي ماۋلەت ۇلى بۇل كۇيدى شەرتكەن تەرگەۋسىز بالەكەي ۇلى كۇيشىنىڭ بالاسى قۋانىشبايدىڭ اۋديوجازباسى ساقتالعان دەيدى. ال كۇيدىڭ شىعۋ تاريحى جايلى 7-su.kz سايتىندا قاجەت انداس «شىينجاڭ» قوعامدىق عىلىمدار جۋرنالىنىڭ 1995 -جىلعى №3-سانىنان جاريالاندى دەپ كەلەسىدەي مالىمەت بەرەدى.

«1890 -جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنا قاراستى كوكتۇما دەگەن جەردە ۇلكەن سەزد وتەدى. وعان ارعىن، نايمان، كەرەي جانە قىزاي رۋلارىنىڭ اتقامىنەرلەرى قاتىسىپ، قوردالانىپ قالعان جەر داۋى، جەسىر داۋى سياقتى ىستەردى قارايدى. سەزبەن قاتار بايگە، بالۋان كۇرەس، كوكپار، قىز قۋۋ، تاعى دا باسقا ۇلتتىق ويىندار، اقىندار ايتىسى، كۇي جارىستارى ۇيىمداستىرىلادى.

وسى سەزگە قىزاي رۋىنان شىققان اتاقتى قوڭقاي كۇيشى دە (1836-1920) قاتىسادى. سول جولى كۇيشىلەر ءتورت كۇن بويى كۇي سايىسىنا ءتۇسىپ، باق سىنايدى. كۇي سايىسىنا اباي، شاكارىم باستاعان قاسقا-جايساڭدار تورەلىك ەتەدى. سايىستىڭ ءتورتىنشى كۇنى قوڭقاي كۇيشى باس بارماعى بۋىنىنان ءۇزىلىپ كەتكەنىنە قاراماستان، ابايدىڭ ءبىر رەت شەرتىپ كورسەتكەن كۇيىن باسقا كۇيشىلەر ناقىشىنا كەلتىرە الماعاندا، ءتورت ساۋساعىمەن تارتىپ، ەلدى تاڭعالدىرىپ، ناتيجەسىندە، باس بايگەنى ۇتىپ الادى. كۇيدىڭ «اقتولقىن» دەگەن اتاۋى سول جولى قويىلادى.

كەيىن بۇل كۇيدى قوڭقايدىڭ شاكىرتى، قىزايدان شىققان تاعى ءبىر داۋلەسكەر كۇيشى ءاشىم دوڭشە ۇلى ۇيرەنىپ، كەيىنگە جالعاستىرادى».

رۇستەم نۇركەنوۆ

ايقىن گازەتى