تاۋەلسىزدىك شەجىرەسى: 2003 -جىل - الەمدىك ءدىن باسشىلارى العاش رەت استانادا باس قوستى
راسىندا «الدىمەن ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات» قاعيداتىن ۇستانعان جاس مەملەكەت ازداعان ۋاقىت ارالىعىندا ەكونوميكالىق، ساياسي رەفورمالاردى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋى ارقىلى الەمگە تانىلا باستادى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وسى ۋاقىتتا قازاقستان حالقى دا، ونىڭ دۇنيە پايىمى دا، دامۋ جولى دا وزگەردى. ەلدىڭ، جەردىڭ بايلىعىنىڭ ارقاسىندا ەكونوميكا قارىشتاپ ءوسىم كورىپ، ونداي ءوسىم يگىلىگى حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرۋعا قىزمەت ەتۋگە باعىتتالدى. بۇل دا كورەگەن ساياساتتىڭ ارقاسى. وسى جىلدان باستاپ الداعى ءۇش جىل، ياعني 2003-2005 «اۋىلدى قولداۋ جىلدارى» رەتىندە جاريالاندى.
ەلباسى ايقىنداعان «الدىمەن ەكونوميكا، سودان كەيىن ساياسات» قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن دامۋ جولىندا اشىق قوعامعا قاراي ىلگەرىلەۋشىلىك انىق بايقالدى. بۇنى وسى جىلدىڭ ساۋىرىندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءداستۇرلى قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋىندا جۇكتەلگەن مىندەتتەردىڭ ءوزى‑اق ايعاقتاپ بەرەدى. ەسكە سالساق، ەلباسى 2003 -جىلعى جولداۋىندا الداعى كەزەڭدەرگە ارنالعان ساياسي رەفورمالاردىڭ بەس نەگىزگى باسىم باعىتىن قامتيتىن باعدارلاماسىن ۇسىنعان بولاتىن.
اتاپ ايتقاندا، باعدارلاما بىرىنشىدەن مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن جاڭالاپ جەتىلدىرۋدى قاراستىردى. مۇنداعى باستى مىندەتتەر - مەملەكەتتىك باسقارۋ دەڭگەيلەرى اراسىنداعى قۇزىرەتتىلىكتىڭ ارا- جىگىن ايقىن اجىراتۋ، بيۋدجەتارالىق قاتىناستار جۇيەسىن جەتىلدىرۋگە نەگىزدەلدى. ەلباسى ۇسىنعان ساياسي رەفورمانىڭ ەكىنشى باعىتى - سايلاۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ. بۇل رەتتە سايلاۋ ۇدەرىسى بۇرىنعىدان دا ايقىن ءارى اشىق بولۋعا تيىستىگىنە باسا كوڭىل ءبولىنىپ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن قابىلداۋ مىندەتى ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە جۇكتەلدى.
ۇشىنشىدەن، ساياسي جۇيەنى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ ماڭىزدى باعىتى - ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن ودان ءارى نىعايتا بەرۋ. پرەزيدەنت وسى باعىتتا جان‑جاقتى شارالاردى قامتۋدى ايتىپ، ۇكىمەتكە ارنايى تاپسىرمالاردى جۇكتەدى. تورتىنشىدەن، باق تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداۋ ۇسىنىلدى. جاڭا زاڭ ءسوز بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ، سونداي- اق جۋرناليستەردى مەنشىكتەۋشىلەردىڭ قىسىمىنان قورعاۋدىڭ وسى زامانعى ناقتى جاعدايى ەسكەرىلۋگە، سونداي- اق شەنەۋنىكتەردىڭ ەركىن باسپا ءسوزدىڭ قىزمەتىنە ارالاسقانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى كۇشەيتىلۋگە تيىس بولاتىن.
«ب ا ق- تىڭ زاڭداردى بۇزعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن دە ايقىنداپ بەرۋ مىندەت. قوعامعا كەرەگى - جالاقورلىق پەن جالعان ءسوز بوستاندىعى ەمەس، تۋرا دا تۇعىرلى ءسوز بوستاندىعى. بيلىك پەن ب ا ق اراسىنداعى ۇندەسۋدىڭ كوش باسىندا، ەڭ الدىمەن، جۋرناليستەردىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرى جانە ەل پرەزيدەنتى جانىنداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى قوعامدىق كەڭەس تۇرادى جانە تۇرۋعا دا ءتيىس»، ‑ دەپ اتاپ ءوتتى ەلباسى ءوز جولداۋىندا. بەسىنشىدەن، قىلمىسقا قاتىستى قۇقىق اياسىن ودان ءارى ىزگىلەندىرۋدى جالعاستىرۋ جۇكتەلدى. وسى رەتتە پرەزيدەنت ءولىم جازاسىن قولدانۋعا موراتوري ەنگىزۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە وسى ماسەلەنى شەشۋ تاپسىرىلىپ، جازانىڭ ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ سياقتى ءتۇرىن ەنگىزۋدىڭ ۇيىمدىق، ماتەريالدىق جانە زاڭنامالىق شارتتارىن جاساۋ قاجەتتىگى ايتىلدى.
بۇدان بولەك القابيلەر ينستيتۋتىن كەزەڭ- كەزەڭىمەن ەنگىزۋ جايى دا وسى جولداۋدا العاش رەت ءسوز بولدى. توقتالا كەتەتىن تاعى ءبىر جايت، مەملەكەت باسشىسى وسى جىلى رۋحانياتتىلىقتى دامىتۋدىڭ اسا ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى رەتىندە بىرقاتار اۋقىمدى جوبالاردىڭ باسىن قوساتىن «مادەني مۇرا» اتتى ورتا مەرزىمدى باعدارلاماسىن ازىرلەپ، ونى ءتيىمدى ىسكە اسىرۋعا كىرىسۋدى ۇسىنعان بولاتىن.
باعدارلامانىڭ ماقساتى: حالىقتىڭ وراسان مول مادەني مۇراسىن، سونىڭ ىشىندە وسى زامانعى ۇلتتىق مادەنيەتىن، فولكلورىن، داستۇرلەرى مەن سالتتارىن زەردەلەۋدىڭ بىرتۇتاس جۇيەسىن جاساۋ؛ ۇلتتىق تاريح ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزى بار ەلەۋلى مادەني- تاريحي جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىن قالپىنا كەلتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛ ۇلتتىق ادەبيەت پەن جازۋدىڭ سان عاسىرلىق تاجىريبەسىن قورىتۋ جانە كەڭەيتىلگەن كوركەم، عىلىمي، ءومىرباياندىق دەستەلەر جاساۋ؛ مەملەكەتتىك تىلدە الەمدىك عىلىمي ويدىڭ، مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرى نەگىزىندە گۋمانيتارلىق بىلىم بەرۋدىڭ تولىمدى قورىن جاساۋ.
اتالمىش باعدارلاما قازاق حالقىنىڭ ىقىلىمنان كەلە جاتقان ءارى ءتۇرلى تاعدىرلى كەزەڭدەردە ارشىلۋى كەيىنگە ىسىرىلىپ وتىرعان مادەني مۇراسىن زەردەلەۋدى كەڭىنەن قامتىپ، ونى شىن مانىندە جاڭعىرتا الدى. باعدارلامانىڭ قۇندىلىعى، ونىڭ ومىرشەڭدىگى تالاس تۋدىرماسى انىق. بۇل باعىتتاعى شارالاردىڭ ءالى دە جالعاسىپ، مادەني مۇرا قۇندىلىقتارىن ۇزىلمەستەن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى تىزبەگىنىڭ ورىندالىپ جاتقانى سونى اڭعارتسا كەرەك.
تۇيىندەي ايتساق، 2003 -جىلى قازاقستاننىڭ ىشكى جاعدايى ەكونوميكالىق ورلەۋمەن، جالاقىنىڭ ارتۋىمەن، اۋىلعا ەرەكشە نازار اۋدارىلۋىمەن، سونداي‑اق مادەني مۇرانى تۇگەندەۋگە تۇبەگەيلى بەتبۇرىس جاساۋمەن ەرەكشەلەنىپ وتىر. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە 2003 -جىلدىڭ 1 ماۋسىمىنان باستاپ ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى 5500 تەڭگە بولدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ التىن- ۆاليۋتا اكتيۆىنىڭ جالپى جيىنتىعى 6 ميلليارد 19 ميلليون دوللاردى قۇرادى. وسىنىڭ ءوزى ەلدىڭ ەكونوميكاسى ەلەۋلى مەجەگە كوتەرىلگەنىن اڭعارتادى. سونىڭ ارقاسىندا الەۋمەتتىڭ الەۋەتى دە ارتا ءتۇستى. ماسەلەن، 2003 -جىلى دەموگرافيالىق جاعدايدى كوتەرۋ جانە الەۋمەتتىك قولداۋ ماقساتىندا انالارعا بالا تۋۋىنا بايلانىستى ءبىر رەتتىك جاردەماقىلار العاش رەت بەرىلە باستادى.
ال وسى جىلى قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى ءھام حالىقارالىق ارەناداعى جەتىستىكتەرىنە كەلسەك، ونىڭ ءوزى دە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي بولدى. ءاۋ باستان‑اق بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتى تۋ ەتىپ، سىرتقى ىقپالداستىقتا دوستىق قارىم- قاتىناستى مىعىم ۇستانا بىلگەن قازاقستاننىڭ ديپلوماتياسى جەمىستى جىگەرلىلىك تانىتىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قازاقستاننىڭ يميدجى ارتا ءتۇستى.
ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى قازاقستاندىق كوشباسشىلىق مويىندالا ءتۇستى. باسقا كورشىلەرگە قاراعاندا ينۆەستيتسيا تارتىمدىلىعى عانا ەمەس، حالىقارالىق باسقوسۋدىڭ استانا تورىنەن تاۋسىلماۋى دا وسىنداي بەدەلدىڭ قالىپتاسۋىنان بولعانى انىق. اتاپ ايتساق، بەيبىتشىلىك پەن ءدىنارالىق، ەتنوسارالىق تاتۋلىققا وزىق ۇلگى بولاتىن ەل رەتىندە تانىلىپ ۇلگەرگەن رەسمي استانا ءوز ۇستانىمىن حالىقارالىق دەڭگەيدە ودان ءارى نىعىزداي ءتۇسۋ ءۇشىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىن وتكىزدى.
تاريح جۇزىندە بۇعان دەيىن ءداستۇرلى ءۇش باعىتتاعى ءدىن باسىلارىنىڭ ءبىر جەردە باس قوسپاعانىن ەسكەرسەك، بۇل قازاقستاننىڭ باستى جەتىستىكتەرىنىڭ بىرىنە سانالارى انىق. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ الەمدىك ارەناداعى بەدەلىنىڭ ارقاسىندا، ونىڭ شاقىرۋىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ جەتەكشىلەرى اسقان ريزاشىلىقپەن قابىل الدى. ءسويتىپ استانادا تۇڭعىش رەت الەمدىك ءدىن ليدەرلەرى ءبىر داستارقاندى جاعالاي وتىرىپ، باس قوستى، پىكىر الماستى. تۇڭعىش قۇرىلتايدىڭ ناتيجەسى دە جامان بولمادى، ءدىن باسىلارى «ءبارىمىزدىڭ جاراتۋشىمىز ءبىر، ولاي بولسا وركەنيەتتەرگە سىيلاستىقپەن، ۇستامدىلىقپەن، قۇرمەتپەن قاراپ ءبارىمىزدىڭ بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋىمىزگە بولادى» دەگەن حالىقارالىق قۇجاتقا قول قويدى.
ءاربىر ءداستۇرلى ءدىن جەتەكشىسى ءوزى تابىناتىن جاراتۋشىدان قازاقستانعا، ونىڭ حالقىنا قولداۋ كورسەتۋىن تىلەپ دۇعا جاسادى. بايتەرەكتىڭ ۇشار باسىنا بىرگە شىعىپ بەيبىت ءومىر سۇرۋگە، قاتار جۇرۋگە بولاتىنىن ءىس جۇزىندە دالەلدەپ شىقتى. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ وسىناۋ كورەگەن باستاماسى جالعاسىن تاۋىپ، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ قۇرىلتايى قازاقستان استاناسىندا ۇدايى وتكىزىلىپ تۇراتىن بولدى. ونى ۇيىمداستىرۋشى حالىقارالىق جۇمىسشى توبى جانە ارنايى كەڭەس قۇرىلدى. سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى قارىم- قاتىناسى دا قارىشتى دامىدى.
ت م د ەلدەرى اراسىنداعى بايلانىس وسى جىلى شيرىعىپ، ش ى ۇ- نىڭ دا الەمدىك بەدەلى ايقىندالا ءتۇستى. ايتپاقشى، 2003 -جىلى استانادا پايدالانۋعا بەرىلگەن «دۋمان» ويىن- ساۋىق كەشەن- اكۆاريۋمى دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتىڭ ەڭ شالعايداعى بولشەگى ىسپەتتەس بولىپ، ول گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگىزىلدى. 2003 -جىل: - 20 -قاڭتار - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ رەسمي ساپارمەن شۆەيتسارياعا باردى. ەلباسى شۆەيتساريا كونفەدەراتسياسىنىڭ فەدەرالدى پرەزيدەنتى پ. كۋشپەنمەن كەزدەسىپ، ەكىجاقتى ماسەلەلەر تالقىلاندى؛ - 23 -قاڭتار - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ داۆوستاعى 33- دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى.
داۆوستاعى الەمدىك ەكونوميكالىق فورۋمدا سويلەگەن سوزىندە پرەزيدەنت ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ شىن مانىندە دۇنيە جۇزىندە وزىندىك ورنى بار ەل ەكەنىن ناقتى دالەلدەپ بەرە الدى. ءسوزىنىڭ قورىتىندىسىندا ەلباسى بىلاي دەدى: «مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنە يە بولىپ، حالىقارالىق تۇرعىدا تانىلعان ساتتەن باستاپ قازاقستان الەمدىك ەكونوميكالىق جانە ساياسي ەليتامەن بەيرەسمي جۇزدەسۋ مەن پىكىرلەسۋ مۇمكىندىگىن الا وتىرىپ، الەمدىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ جىل سايىنعى كەزدەسۋلەرىنە تۇراقتى قاتىسۋشىلاردىڭ بىرىنە اينالدى. مۇنداي بايلانىستاردىڭ بولاشاق كوكجيەگى كەڭ ەكەنىنە سەنىمدىمىن. وسىنداي فورۋمدار جاڭا ارىپتەستەر تابۋعا كومەكتەسەدى، ال ەڭ باستىسى، ولار مەملەكەتتەردى جاقىنداستىرادى، ءبىزدىڭ ورتاق بولاشاعىمىزدى ايقىندايدى»؛ - 29 -قاڭتار - ۋكراينادا ت م د ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كەزەكتى كەزدەسۋى ءوتتى. ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ داۆوس فورۋمىنا قاتىسىپ جاتقاندىقتان، اتالعان كەڭەسكە قازاقستان تاراپىنان مەملەكەتتىك حاتشى- سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ق. توقايەۆ باردى؛ - 6 -اقپان - ۆاتيكاندا ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ پاپا يوانن پاۆەل II- مەن كەزدەستى. اۋديەنتسيا بارىسىندا بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك دىندەر مەن كونفەسسيالار باسشىلارى قۇرىلتايىنىڭ شاقىرىلۋى ايتىلدى؛ - 22-23 -اقپان - ق ر ن. ءا. نازاربايەۆ بەلارۋس، قازاقستان، رەسەي جانە ۋكراينانىڭ ءتورتجاقتى كەزدەسۋىنە قاتىستى؛ - ءساۋىر ايىندا ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى جاريالاندى. وسى جولداۋدا نەگىزىنەن كەلەسى, 2004 -جىلعى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ، قوعامدى ودان ءارى دەموكراتيالاندىرۋ مەن مەملەكەتتىك باسقارۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ، مادەنيەت، بىلىم بەرۋ مەن رۋحانيات سالالارىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى باياندالدى.
«تاريحي اسا قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە بىز ەڭ شۇعىل ەكونوميكالىق جانە ساياسي رەفورمالاردى جۇزەگە اسىردىق. بىزدىڭ ءوزىمىز دە وزگەردىك، بىزدىڭ پايىمىمىز دا، دۇنيە تانىمىمىز دا وزگەردى. بىز ەشكىمنىڭ دە ايرىقشا بىر اقىل ايتۋىنسىز- اق ءوز ەڭبەگىمىز ءوز يگىلىگىمىزدىڭ كىلتىنە اينالاتىنىن، ال مەملەكەتتىڭ وسىعان قاجەتتى جاعدايلار تۋعىزۋعا تيىس ەكەنىن تۇسىنە بىلدىك. بۇگىن مەن بەرگەن ۋادەمدى ورىنداپ جاتىرمىن دەپ اعىمنان جارىلىپ ايتا الامىن. قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى بىزدىڭ باستى مۇراتىمىز - حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرۋعا قىزمەت ەتىپ جاتىر. مەنىڭ ايتقانىم دا وسى ۋاقىت ەدى، مىنە، سول ۋاقىت تا كەلدى. بۇگىن مەن بىزدىڭ ەڭ جاڭا تاريحىمىزدا الەۋمەتتىك شىعىستاردى بارىنشا ۇلعايتقانىمىز جايىندا جاريالاۋ ابىرويىنا يە بولدىم، بىز بۇل ىستى كوپ ۇزاماي قولعا الامىز، ءارى ونىڭ يگىلىگى ءاربىر قازاقستاندىققا جانە ءار وتباسىنا تيەتىن بولادى»، - دەدى ەلباسى جولداۋىندا. - 23 -ءساۋىر - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ دۇنيەجۇزىلىك تۋريستىك ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى فرانچەسكو فرانجياليدى قابىلدادى. كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان مەن دۇنيەجۇزىندە تۋريستىك بيزنەستىڭ جاعدايى تالقىلاندى؛ - 6 -مامىر - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسىنىڭ باس حاتشىسى دوكتور ابداللا بەن ابدەلمۋحسين ال- تۇركيمەن كەزدەستى. ەكى جاق قازاقستاندا الەمدىك دىندەردىڭ قۇرىلتايىن وتكىزۋ ماسەلەسىن تالقىلادى؛ - 28-مامىر - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ ماسكەۋدە وتكەن شىۇ مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ سامميتىنە قاتىستى؛ - 3 -ماۋسىم - استانادا ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن ق ح ر ءتوراعاسى حۋ جينتاۋمەن كەزدەستى.
كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە 2003-2008 -جىلدارعا باعىتتالعان قازاقستان- قىتاي ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسىنا قول قويىلدى؛ - 28 -ماۋسىم - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ فرانسياعا قىسقا مەرزىمدى جۇمىس ساپارمەن باردى.
ساپار اياسىندا پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ فرانتسيا پرەزيدەنتى ج. شيراكپەن كەلىسسوزدەرى بولدى؛ - 5 -شىلدە - الماتىدا ورتالىق- ازيالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ «و ا ى ۇ» سامميتى ءوتتى؛ - 23 -قىركۇيەك - استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى- ۇلتتىق دىندەر سەزىنە قاتىسۋشىلار مەن قۇرمەتتى قوناقتار سالتانات سارايىنىڭ ۇلكەن زالىنا قويىلعان دوڭگەلەك ۇستەلدى اينالا جايعاسقاننان كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جينالعاندارعا ارناپ قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەپ، بىلاي دەدى: «قۇرمەتتى الەمدىك جانە ءداستۇرلى- ۇلتتىق دىندەردىڭ جەتەكشىلەرى مەن وكىلدەرى! بۇگىن ەجەلگى قازاق جەرى زور مارتەبەگە يە بولدى - ول الەمدىك جانە ءداستۇرلى- ۇلتتىق دىندەردىڭ جەتەكشىلەرى مەن جوعارى وكىلدەرىن جەر شارىنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن وركەنيەتتەر مەن دىندەر اراسىنداعى ءۇنقاتىسۋعا شاقىرىپ وتىر.
سىزدەردى قازاقستان جەرىندە قۇتتىقتاپ قارسى الا وتىرىپ، مەن سىزدەردىڭ بىرگە باس قوسىپ، جينالۋعا ءبىزدىڭ شاقىرۋىمىزعا دەن قويعاندارىڭىز ءۇشىن شىنايى العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. مەن جوعارى مۇسىلمان تۇلعالارى: ءال- ازھار جوعارعى يمامى، شەيح مۋحامماد سايد تانتاۋيگە، دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسىنىڭ باس حاتشىسى شەيح ابداللا بەن ابدەل مۋحسين ءال- تۋركينگە جانە باسقا دا ەلدەردىڭ وزگە دە مۇسىلمان ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرىنە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ءبىز سەزگە سىزدەردىڭ قاتىسۋلارىڭىزدى جوعارى باعالايمىز. كيەلى ريم پاپاسى يوانن پاۆەل 2- گە سەزدى ۇيىمداستىرۋ كەزىندە كورسەتكەن جوعارى ىقىلاسى مەن قولداۋى ءۇشىن تەرەڭ ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. مەن ماسكەۋ جانە كۇللى رەسەي پاتريارحى كيەلى الەكسي 2- گە ءبىزدىڭ سەزىمىزدى قولداعانى ءۇشىن العىسىمدى بىلدىرەمىن. يۋدايزم جەتەكشىلەرىنە، ەڭ الدىمەن يونا مەتسگەرگە، ولاردىڭ سەزگە جوعارى دەڭگەيدە قاتىسىپ وتىرعانى ءۇشىن العىسىمدى ايتقىم كەلەدى.
ءبىز سىزدەردىڭ ارالارىڭىزدا شىعىستىڭ اسا ەجەلگى دىندەرى مەن وركەنيەتتەرىنىڭ - ءبۋدديزمنىڭ، ءيندۋيزمنىڭ، داوسيزمنىڭ جانە ءسينتويزمنىڭ جەتەكشىلەرى مەن وكىلدەرىن كورگەنىمىزگە اسا قۋانىشتىمىز...
ءبىز قاراپايىم، الايدا ءسوزسىز ءبىر اقيقاتتى تۇسىنۋگە ءتيىسپىز - بۇگىنگى دۇنيەدە ءبىزدىڭ ءبارىمىز ءوزارا تاۋەلدىمىز. جانە بۇل ءوزارا تاۋەلدىلىك كەز كەلگەن جايت پەن تەربەلىستى سەزىنەتىن شەتىن دە سەزىمتال تەتىك بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز بۇل تەك قانا ءبىزدىڭ ەلىمىز ەمەس، سونىمەن بىرگە ءبىزدىڭ بۇكىل جەرىمىز ەكەنى ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە ءوزىمىزدىڭ بالالارىمىز، نەمەرەلەرىمىز بەن شوبەرەلەرىمىز بەيبىت جاعدايدا، سالاۋاتتى ورتادا، باسقا حالىقتارمەن جانە باسقا كونفەسسيالارمەن كەلىسىمدە، سوعىس پەن جوقتىقتى بىلمەستەن ءومىر ءسۇرۋىن قالايمىز.
ءبىزدىڭ قىزمەتىمىز، ءبىزدىڭ دۇعامىز بەن جاناشىرلىعىمىز پلانەتانىڭ وتتى نۇكتەلەرىندە، ءتۇرلى جانجالدار ايماعىنداعى ميلليونداعان ادامداردىڭ قاسىرەتى تىيىلاتىن جارقىن ۋاقىتتى جاقىنداتۋعا جاردەمدەسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ءوز ءسوزىمدى اياقتاي كەلە مەن ءبىزدىڭ قۇرمەتتى قوناقتارعا - دەلەگاتسيالاردىڭ باسشىلارى مەن وكىلدەرىنە جۇمىسقا بەلسەنە قاتىسقانى ءۇشىن تاعى دا شىنايى العىسىمدى ايتقىم كەلەدى».
- 6 -قاراشا - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ سينگاپۋرگە مەملەكەتتىك ساپارى بولدى. ساپار بارىسىندا سينگاپۋر پرەزيدەنتى سەللاپان راما ناتان جانە پرەمەر- مينيستر گو چوك تونگپەن كەزدەسۋلەرى ورىن الدى؛ - 11-12 -قاراشا - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ فيليپپينگە مەملەكەتتىك ساپارمەن بارىپ، فيليپپين باسشىسى گ. ماكپاگال- اررويومەن كەزدەستى. ەكى مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەزدەسۋىنەن كەيىن كەڭ اۋقىمداعى كەلىسسوزدەر باستالدى. وندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن فيليپپين رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى» دەكلاراتسياعا قول قويىلدى. سونداي- اق تۋريزم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە، ديپلوماتيالىق جانە قىزمەتتىك ءتولقۇجاتتى يەلەنۋشىلەر ءۇشىن ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى ەكى جاقتى كەلىسىمگە قول قويىلدى؛ - 19-20 -قاراشا - بىشكەكتە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا (ۇ ق ش ۇ) مۇشە ەلدەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ ءماجىلىسى ءوتتى؛ - 4 -جەلتوقسان - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ استاناعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن گەرمانيانىڭ فەدەرالدىق كانتسلەرى گەرحارد شرەدەرمەن كەزدەسۋ وتكىزدى.
قازاقستان مەن گەرمانيا اراسىنداعى ىسكەرلىك قاتىناستاردى تالقىلاي كەلىپ، ەلباسى گەرمانيانىڭ قازاقستاننىڭ ەۋروپاداعى جەتەكشى ساۋدا- ەكونوميكالىق ارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىنىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىز قازاقستانعا دەگەن مۇددەلىلىكتىڭ ارتا ءتۇسۋىن جانە نەمىستىڭ ىسكەر توپتارى تاراپىنان كورسەتىلىپ وتىرعان ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتى قۇپتايمىز ءارى جان- جاقتى قولداۋ كورسەتەمىز، - دەدى ن. نازاربايەۆ. وسى ويدى ءوز كەزەگىندە گفر كانتسلەرى گ. شرەدەر مىرزا دا جالعادى. قازاقستاننىڭ ءبىز ءۇشىن تارتىمدى بولۋىنىڭ ەكى سەبەبى بار، دەپ اتاپ كورسەتتى ول. بىرىنشىدەن، قازاقستان وسى وڭىردەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ وتىرعان ەل. بۇل تۇرعىدا ەل پرەزيدەنتىنىڭ جەكە ۇلەسى دە ۇلكەن. ەكىنشىدەن، قازاقستاندا قازبا بايلىقتارى وتە مول. ال ول گەرمانيا ءۇشىن اسا ماڭىزدى فاكتور. سول سەبەپتى دە ءبىز قازاقستان مەملەكەتى باسشىسىمەن ەكونوميكالىق قىزمەتتەستىكتى ودان ءارى دامىتا ءتۇسۋ جونىندەگى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدىك»؛
- 8 -جەلتوقسان - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ ەكى كۇندىك رەسمي ساپارمەن پاكىستان يسلام رەسپۋبليكاسىنا باردى. كەزدەسۋ بارىسىندا تاراپتار، اسىرەسە، ساياسي- ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋداردى. پەرۆەز مۋشارراف ءوز سوزىندە قازاقستان مەن پاكىستاننىڭ ۇقساس تۇستارى كوپ ەكەنىنە توقتالدى. پاكىستان باسشىسى سونىمەن قاتار ەكى ەلدە يراك پەن اۋعانستانداعى، پالەستيناداعى جاعدايلارعا ۇقساس ۇستانىم بار ەكەنىن مالىمدەدى. كاشمير پروبلەماسىنىڭ وڭ شەشىلەتىنىنە دە ءۇمىتتى ەكەنىن ءبىلدىردى؛ - 25 -جەلتوقسان - استانادا ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قىرعىزستان پرەزيدەنتى ا. اقايەۆپەن كەلىسسوزدەرى ءوتتى. اڭگىمە بارىسىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ قىرعىزستانمەن اراداعى مادەنيەتتەردىڭ، تاريحتىڭ، ءداستۇر مەن ءتىلدىڭ جاقىنداستىعىنا، كوپتەگەن سالالارداعى باسىمدىقتاردىڭ ۇيلەسىمدىلىگىنە، ەكونوميكالىق جاڭارۋلاردى جۇرگىزۋدەگى كوزقاراستاردىڭ ورتاقتىعىنا نەگىزدەلگەن تاتۋ كورشىلىك جانە دوستىق قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتا تۇسۋگە دەگەن مۇددەلىلىگىن اتاپ ءوتتى.
وسى ورايدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى دامىتۋ مەن نىعايتۋدا قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان ءۇشىن سەنىمدى ارىپتەس بولىپ قالا بەرەتىنىنە باسا نازار اۋداردى. قىرعىزستان پرەزيدەنتى ا. اقايەۆ تا ءوز كەزەگىندە ساپارىنىڭ وتە ناتيجەلى بولعانىن اتاپ كورسەتە وتىرىپ، قيىن شاقتاردا قازاقستان مەملەكەتى تاراپىنان ۇنەمى كورسەتىلىپ كەلە جاتقان قولداۋ مەن كومەك ءۇشىن قىرعىز حالقى اتىنان ريزاشىلىعىن جەتكىزدى. سونىمەن بىرگە ول وسى جولى قويىلعان كەلىسىمدەرگە ستراتەگيالىق ماڭىزى زور قۇجاتتار دەگەن باعا بەردى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى